نباید تأخیر در رشد گفتاری را با تأخیر در یاد گرفتن صحبت کردن به طور قابل فهم اشتباه کرد. تأخیر در رشد گفتاری به معنی تأخیر در شروع بیان کلمات با معنی به صورت تنها و پس از آن کنار هم گذاشتن دو یا سه کلمه بامعنی است. تکلم به صورت قابل فهم پدیدهای است که بهتدریج ظاهر میشود و نقایص کلامی خفیف در کودکان خردسال بسیار شایع است.
شایعترین شکل گفتار نامفهوم، نوکزبانی صحبت کردن است. این مرحلهای است که بسیاری از کودکان هنگامی که شروع به صحبت کردن میکنند، آن را طی میکنند. علت آن، بیرون زدن زبان از بین دندانها در زمان تلفظ حرف «س» است و تقریباً همیشه بدون درمان از بین میرود، ولی شما میتوانید با متوجه ساختن کودک نسبت به زبانش و حرکات آن با دادن غذاهایی به او که نیاز به لیسیدن یا مکیدن دارند، به فرزند خود کمک کنید دچار این نقیصه نشود.
احتمالاً شایعترین علت تأخیر در رشد گفتاری عبارت از صحبت نکردن با کودک، آواز نخواندن برای او و بازی نکردن با او است. همهی کودکان به طور طبیعی تمایل دارند در فعالیتهای بزرگترها شرکت کنند و اگر شما زیاد با کودکتان حرف بزنید، تمایل بسیار زیادی برای شرکت در گفتوگو با شما خواهد داشت. این یکی از بهترین راههای تسریع رشد گفتاری است.
قبل از اینکه از تأخیر رشد گفتاری کودکتان نگران شوید، از اعضای خانوادهتان بپرسید با چه سرعتی شروع به حرف زدن کردهاند، زیرا غالباً تأخیر در رشد گفتاری علت موروثی دارد.
به یاد داشته باشید که دخترها معمولاً زودتر از پسرها صحبت میکنند و دو زبانه بودن سبب تأخیر گفتار نمیگردد.
کودکانی که دیر به زبان میآیند به طور کلی در خانوادههایی زندگی میکنند که در آنها بیثباتی عاطفی بیشتر، میل به کمالگرایی افزونتر، والدینی که فعالیتها و استقلال کودک را محدود میکنند و تقریباً همیشه نوعی حمایتگری مفرط دیده میشود. این نوع خانواده مولد سردرگمی و تنش است. نارضایتی و انتقاد والدین نیز میتواند سبب عقب افتادن رشد گفتاری شود و نیز خیلی وقتها با تولد یک کودک جدید، گفتار کودک با اشکال مواجه میشود.
حتی اگر فرزندان دیگری هم دارید، برای یاد دادن حرفزدن به کودکتان به آنها تکیه نکنید. کودک حرفزدن را بیشتر از والدین خود میآموزد تا برادرها و خواهرهای بزرگتر. هر یک از والدین میتواند به وسیله حرفزدن با کودک و خواندن برای او کمک مؤثری به رشد گفتاری وی بنماید.
کمشنوایی میتواند منجر به تأخیر در رشد گفتاری شود و به همین دلیل آزمایش شنوایی بسیار حایز اهمیت است. اگر کودک ناشنوا باشد حرف زدن را یاد نمیگیرد. لکنت زبان، جز در موارد بسیار شدید، در رشد گفتاری مشکلی ایجاد نمیکند. سوءرفتار با کودک تقریباً همیشه رشد گفتاری را به تعویق میاندازد.
محققین ۵۷ مرحله مهم رشد زبان را در طول ۳ سال اول زندگی کودکان تعیین کردهاند. دلیل انتخاب این مراحل، اهمیت آنها به عنوان شاخصهایی برای رشد زبان شناختی است.
اصطلاح زبان به هر نوع سیستم ذخیرهسازی یا تبادل اطلاعات اطلاق میگردد. بنابراین نه تنها گفتار، بلکه گوش دادن، درک مطلب و ارتباط برقرار کردن با شیوههای بصری مانند لبخند زدن یا شناختن اشخاص یا اشیای آشنا را نیز در بر میگیرد. حتی شاید تقلید یا انجام اطوار و اشارات نیز جزیی از پدیدههای زبان باشد.
فهرست مراحل مهم رشد زبان
فهرست مراحل مهم رشد زبان عمدتاً به دلیل اینکه بتوان علل شنیداری، بصری و کلامی عقبماندگی زبان را از هم تشخیص داد، به سه بخش تقسیم شده است: بیانگری شنیداری یعنی صداهای اولیهیی که کودک از خود در میآورد، نام بردن اشیا و غیره؛ گیرندگی شینداری یعنی پاسخ به صداها، کلمات و فرامین؛ بصری.
ممکن است برخی از کودکان نتوانند کلمات را بهدرستی ادا کنند ولی درک شنیداری و مهارتهای ارتباط بصری آنها طبیعی باشد. از سوی دیگر ممکن است یک کودک ناشنوا به علت اختلال در درک شنیداری دچار تأخیر گفتاری باشد، ولی مهارتهای برقراری ارتباط بصری او طبیعی باشد. بههمین دلیل آزمونها به صورتی طراحی شدهاند که بتوان جنبههای مختلف تأخیر زبانی را از هم تفکیک کرد. به یاد داشته باشید که سنین ذکر شده حد متوسط هستند، بنابراین کودک شما ممکن است هر یک از مهارتها را زودتر یا دیرتر از زمان گفته شده فراگیرد و هیچوقت این اتفاق دقیقاً در زمان گفته شده رخ نخواهد داد.
کودکی که به طور کلی هیچ صدایی در نمیآورد باید موجب نگرانی شود و ممکن است به چندین نوع آزمایش از جمله آزمونهای شنوایی نیاز داشته باشد. اگر کودک شما در چند ماه اول بیصداست، به محض اینکه متوجه موضوع شدید به داکتر مراجعه کنید.
زمانی که کودک اولین کلمه را ادا میکند اهمیت اساسی دارد، ولی محدوده طبیعی این زمان بسیار گسترده است. اگر کودک شما در دو سالگی یک کلمه بامعنی میگوید، در صورتی که بهتدریج کلمات دیگری نیز بیان کند، احتمالاً جای نگرانی نیست. از سوی دیگر اگر کودک شما در ۲ تا ۵ سالگی صدا در میآورد ولی هنوز کلمهای ادا نمیکند، باید به داکتر یا متخصص گفتار درمانی مراجعه کنید.
الگوهای گفتاری کودکانه مثل نوکزبانی صحبت کردن یا لکنت زبان مختصر تا چهار سالگی قابل قبول است، ولی در مورد نامفهوم بودن گفتار اگر دوام یابد و چشمگیر باشد باید به کارشناس گفتار درمانی مراجعه کرد.
تصاویری از اشیای آشنا را که قسمتی از آنها حذف شده است به کودک خود نشان دهید. کودک شما باید بتواند قسمت حذف شده، مثل چشم حذف شده یک خرگوش را تشخیص دهید.
یک رشته از تصاویر مثل تصویرهای یک داستان مصور را به ترتیب غلط بچینید. کودک شما بایستی آنها را بهدرستی بچیند تا یک داستان را تشکیل دهند.
مجموعهای از اشکال مثل حلقه، ستاره، لوزی و مثلث، از هر یک دو عدد، به کودک نشان دهید. کودک شما باید شکلهای همانند را انتخاب کند.
تصویر بزرگ یک شیء آشنا مثل صورت انسان یا تصویر اسب را مانند یک پازل ساده به چند قطعه تقسیم کنید. کودک شما باید در کمترین زمان، قطعات را کنار یکدیگر بگذارد و تصویر درست را بسازد.
از کودکتان بخواهید با استفاده از مجموعهای از مکعبها (سرخ، سفید، نصف سرخ و نصف سفید) طرحهایی را که ابتدا خودتان طرز درست کردن آنها را نشان میدهید درست کند. ابتدا فقط از چهار مکعب استفاده کنید ولی بهتدریج که کودک بزرگتر میشود، تا ۹ مکعب به کار ببرید.