کودک‌خبر صدای بلند کودکان
درک تامس، نویسنده کتاب موفق‌سازها
در چند سال گذشته، شاهدیم که والدین، محققان و رسانه‌های خبری به ارتباط بین استفاده نوجوانان از تلفن موبایل و سلامت روان آن‌ها توجه بیشتری نشان داده‌اند. محققانی مانند جاناتان هایت و جین توئنگی نشان داده‌اند که تقریباً از سال ۲۰۱۲، معیارهای مختلف بهزیستی دانش‌آموزان در سراسر دنیای غرب کاهش چشم‌گیری داشته است، درست از همان زمانی که گوشی‌های هوشمند و رسانه‌های اجتماعی به جزء لاینفک زندگی نوجوانان بدل شدند. برخی حتی مطرح کرده‌اند که استفاده از گوشی‌های هوشمند بسیار مایه‌ی ضرر و تباهی بوده و دست‌آوردهای دانش‌آموزان را به‌طور نظام‌مند کم‌و‌کم‌تر می‌کند. البته من تا همین اواخر این بحث را قبول نداشتم.
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، در قالب برنامهی بین‌المللی ارزیابی دانش‌آموزان (موسوم به پی‌آی‌اس‌ای) که در ۸۰ کشور جهان اجرا می‌شود، هر سه سال یک بار آزمونی برگزار می‌کند که دانش‌آموزان ۱۵ساله را در دروس ریاضیات، درک متن و علوم می‌سنجد. این آزمون معروف‌ترین معیار سنجش توانمندی دانش‌آموزان در جهان است. هر سال که خبر نتایج این آزمون به رسانه‌های امریکایی می‌رسد، بهانه‌ای به دست منتقدان نظام آموزشی امریکا می‌افتد تا با اشاره به نمرات این آزمون بگویند که مثلاً «چرا در درک مطلب به گرد پای فنلندی‌ها هم نمی‌رسیم؟» یا «چرا در ریاضیات زیر پای کوریایی‌ها له می‌شویم؟.»
آخرین گزارش پی‌آی‌اس‌ای پیام تازه‌ای دارد: بله، امتیاز ریاضیات امریکایی‌ها در این دوره کم‌تر از ادوار پیشین (از سال ۲۰۰۳) بوده است (بار دیگر، این آزمون نابرابری‌های همیشگی امریکا را به تصویر کشید؛ میانگین نمرات دانش‌آموزان سیاه‌پوست و لاتین‌تبار کم‌تر از دانش‌آموزان آسیایی و سفیدپوستی شد که معمولاً عمل‌کرد تحصیلی‌شان به خوبی همتایان خود در سراسر جهان است). اما در جاهای دیگر، اُفت یادگیری مربوط به دوره کرونا حتی بدتر بود و موجی را ایجاد کرد که نویسندگان گزارش پی‌آی‌اس‌ای آن را «اُفت بی‌سابقه عمل‌کرد تحصیلی» در سطح جهان دانستند که «تقریباً سه برابر بیشتر از همه تغییرات قبل از آن بود.»
موضوع جالب‌تر و مهم‌تر اینکه نمرات این آزمون چند سال است که در حال کاهش است، حتی قبل از دوره کرونا. نمرات دروس علوم و درک متن کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، به‌ترتیب، در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۲ به اوج خود رسید. از آن زمان تاکنون، کشورهای توسعه‌یافته در مجموع عمل‌کرد تحصیلی «ضعیف و ضعیف‌تر» داشته‌اند. به گزارش پی‌آی‌اس‌ای «هیچ کشوری روند مثبت فزاینده‌ای را در هیچ درسی نشان نداد و بسیاری از کشورها حداقل در یک درس ضعیف و ضعیف‌تر شدند.» حتی در کشورهایی چون فنلند، سویدن و کوریای جنوبی، که به عمل‌کرد خوب‌شان شهرت دارند، مدتی است که نمرات پی‌آی‌اس‌ای در یک یا چند درس رو به کاهش گذاشته است.
بیشتر بخوانید:
چهار ترفندی که من برای دور نگهداشتن کودکم از صحفات نمایشی کار می‌گیرم
چهار راهکار برای رهایی کودک از اعتیاد به بازی‌های کمپیوتری یا تلفن‌های هوشمند
چگونه با کودکان خود درباره امنیت آنلاین صحبت کنیم؟
چه عاملی نمرات دانش‌آموزان سراسر جهان را این‌چنین پایین می‌آورد؟ گزارش پی‌آی‌اس‌اِی به سه دلیل گوشی‌های موبایل را مقصر اصلی داستان می‌داند.
دلیل اول: پی‌آی‌اس‌ای دریافت امتیاز ریاضی دانش‌آموزانی که روزانه کم‌تر از یک ساعت از اوقات «فراغت» خود در مکتب را با دستگاه‌های دیجیتالی سر می‌کنند، حدود ۵۰ نمره بالاتر از دانش‌آموزانی است که بیش از ۵ ساعت در روز چشم به صفحه‌نمایش می‌دوزند. این اختلاف نمره حتی پس از اِعمال عوامل اجتماعی‌اقتصادی نیز ثابت ماند. برای مقایسه، کاهش ۵۰ امتیازی در نمرات ریاضی حدوداً چهار برابر بیشتر از افت یادگیری ریاضی در دوره کرونا در امریکا است.
دلیل دوم: به نظر می‌رسد که صفحه‌نمایش‌ها باعث نوعی حواس‌پرتی در میان همه‌ی دانش‌آموزان شده‌اند، حتی دانش‌آموزانی که مدام چشم به آن‌ها ندوخته‌اند. آندریاس شلیچر، مدیر نظرسنجی پی‌آی‌اس‌ای، نوشت دانش‌آموزانی که به‌خاطر عادات دیجیتالی همکلاسی‌های خود حواس‌شان پراکنده شده بود، در ریاضی نمره پایین‌تری کسب کردند. دلیل سوم اینکه تقریباً نیمی از دانش‌آموزان کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی گفتند وقتی از دستگاه‌های دیجیتال خود دورند، احساس «کلافگی» یا «اضطراب» دارند. هم‌چنین، نیمی از این دانش‌آموزان گفتند که از زندگی رضایت کم‌تری دارند. این اضطراب تلفن موبایل با نمرات ریاضی رابطه معکوس داشت؛اضطراب بالاتر، نمرات ریاضی پایین‌تر.
در مجموع، دانش‌آموزانی که بیشتر با تلفن‌های هوشمند خود کار می‌کنند در مکتب نمرات بدتری می‌گیرند، حواس دانش‌آموزان دیگر را پراکنده می‌کنند و احساس بدتری نسبت به زندگی خود دارند.
به‌طور کلی، تکیه بر یک نظرسنجی خاص برای طرح ادعای بزرگی چون «گوشی‌های موبایل دانش‌آموزان را کُندذهن‌تر می‌کند» کار بخردانه‌ای نیست. زمان خوبی است که متذکر شویم نمرات پی‌آی‌اس‌ای نزد همه کارشناسان آموزش در سراسر دنیا اعتبار ندارد. به قول معروف «هوش را با آزمون نمی‌سنجند» و یک آزمون استاندارد جهانی برای سنجش توانمندی دانش‌آموزان در کشورها، فرهنگ‌ها، سبک‌های یادگیری و زبان‌های مختلف ناگزیر شامل سوالاتی است که برخی توانایی‌ها را دست‌بالا و برخی دیگر را دست‌پایین می‌گیرد.
اما آخرین نظرسنجی پی‌آی‌اس‌ای تنها مدرکی نیست که نشان می‌دهد گوشی‌های موبایل در مکاتب سلاح‌های حواس‌پرتیِ جمعی هستند. طبق یافته‌های پژوهشی، دانش‌آموزانی که مشغول گوشی‌های‌شان هستند کم‌تر یادداشت برمی‌دارند و کم‌تر مطالب کلاس در خاطرشان می‌ماند، «رفتوآمد» بین رسانه‌های اجتماعی و تکالیف درسی با معدل پایین ارتباط مستقیم دارد، دانش‌آموزانی که در کلاس‌ها زیاد پیام متنی می‌فرستند در آزمون‌ها ضعیف‌تر عمل می‌کنند و دانش‌آموزانی که در روند آزمایش‌ها تلفن‌های موبایل‌شان را تحویل می‌دهند در آزمون‌ها نمرات بهتری می‌گیرند. همان‌طور که هایتِ روانشناس در آتلانتیک نوشته است، صرف حضور یک گوشی هوشمند در دیدرس ما باعث می‌شود تمام تمرکزمان معطوف آن شود. حتی گوشی قفل‌شده در جیب‌مان یا روی میز کارمان بی‌صدا فریاد می‌زند و حواس تکه‌پاره و پخش‌و‌پلای ما را به سوی خود می‌کشد.
هایت و توئنگی پیشنهاد کرده‌اند که گوشی‌های موبایل را به‌طور کامل در مکاتب ممنوع کنند. به نظر می‌رسد تحلیل پی‌آی‌اس‌ای استدلالی قوی در حمایت از این سیاست باشد. بااین‌حال، شلیچر در تجزیه و تحلیل پی‌آی‌اس‌ای به یک نقطه‌ضعف احتمالی نیز اشاره می‌کند: در برخی کشورها، دانش‌آموزان مکاتبی که ممنوعیت استفاده از تلفن موبایل داشتند، کم‌تر از سایر دانش‌آموزان اعلان‌های خود را هنگام خواب خاموش می‌کردند. شاید وقت ازدست‌رفته را جبران می‌کردند، یا شاید یاد نگرفته بودند به اعلان‌های وسوسه‌انگیز بی‌توجهی کنند یا شاید این فقط یک شاهد نقض جزیی باشد و ممنوعیت تلفن به طور کلی برای دانش‌آموزان خوب است.
به نظر من، در ده سال اخیر، جهانِ برخط آزمایشی گسترده بر روی ذهن ما، و به ویژه بر روی ذهن نوجوانان، اجرا کرده است. حواس نوجوانان به‌راحتی پراکنده می‌شود و به قضاوت هم‌سالان خود شدیداً حساس‌اند. اکنون، نتایج حاصل از یک دهه تحقیقات مشاهده‌ای به‌کرات نشان داده است که بین استفاده از گوشی موبایل و رضایت از زندگی، احساس شادمانی، توجه به تکالیف مکاتب، یادسپاری درس‌ها، یادداشت‌برداری در کلاس، رفتوآمد بین چند کار و پیشرفت دانش‌آموزان رابطه‌ی معکوس وجود دارد. هر‌چه «وابستگی به دستگاه» بیشتر باشد، هزینه‌های شناختی و احساسی فرد هم بیشتر می‌شود.
ممنوع کردن تلفن موبایل در مکاتب اقدام آزمایشی جسورانه و بدیعی خواهد بود. شاید موثر نباشد، اما غلط است اگر فکر کنیم هیچ کاری نکردن و حفظ وضع موجود، بی‌ضرر خواهد بود. وقت، وقتی یک مداخله جدید است.
منبع: ترجمان
