رشد اخلاقی در کودکان؛ مراحل آن چیست و چه‌ کارهایی باید انجام داد

 

نویسنده: سودپتا جانا

مترجم: ملکه افضلی

منبع: Mom Junction

کودک‌خبر، کابل: جیمز یک خودکار جدید را به مادرش نشان داد و گفت که خودکار را از زیر چوکی مکتب اش پیدا کرده، باخود برای استفاده کردن به خانه آورده است. مادرش می‌دانیست که این‌ کاری درستی نیست و برایش گفت که خودکار را به استادش بدهد تا به دست صاحب‌اش برگرداند. او خوشحال نبود اما مادرش برایش توضیح داد و توانست برای برگردان خودکار به صاحب‌اش، او را متقاعد کند.

اخلاق چیزیست که باید به‌ وسیله‌ مادران و استادان به کودکان آموزش داده شود. باید درست و غلط برای‌شان آموزش داده شود. فهم اخلاق و حس درست و نادرست بودن آن بستگی به محیط وهم‌چنان بستگی به مهارت‌های احساسی، شناختی، فزیکی و اجتماعی دارد که کودک در آن رشد می‌کند.

اخلاق چیست؟

اخلاق توانایی دیدن تفاوت بین درست و نادرست در افکار، اعمال و رفتار است.

آموزش این مفهوم به کودکان هدف اصلی پرورش فرزند است. توسعه اخلاقی با مفاهیم اخلاقی که کودک از نوجوانی تا بزرگ‌سالی می‌آموزد، با مفاهیم اخلاقی برخورد می‌کند.

مراحل رشد اخلاقی در کوکان

رشد اخلاقی در کودکان به تدریج از دوران کودکی تا نوجوانی و الی بزرگ‌تر شدن رخ می‌دهد.

1. نوزادان

نوزادان نمی‌توانند اخلاقی شوند. حس درست و غلط آنها بستگی به احساسات و خواسته‌های شان دارد.

پس از ۹ ماه در رحم مادر، کودک انتظار دارد که پرورش ادامه یابد. در نهایت می‌توان گفت که حس کودک بستگی به برآورده شدن نیازش دارد. گرسنگی و تنهایی احساسات ناراحت کننده‌ی برای کودک است که احساس خوبی نمی‌کند.

2. کودک نوپا سن بین ۲ الی ۳ سال

در این سن کودک شما به متقاعد می‌گردد که دیگران نیز حق وحقوقی دارند. با این که او هنوز درگیر تفاوت درست و نادرست می‌باشد. یک کودک ۲ تا ۳ سال بر اساس گناه و همدلی رفتار می‌کند. این بستگی به عملی دارد که از سوی والدین برای‌شان می‌رسد کودکان حرف‌شنوی را درک می‌کنند.

• کودک می‌داند که این اشتباه است که اسباب‌بازی را از خواهر یا برادرش بگیرد که به‌ سختی برایش امانت داده بود.
• باوجودی‌که نمی‌داند چرا زدن دیگران اشتباه است، اما می‌داند که اگر این کار را انجام دهد تنبه خواهد شد.
• کودکان تمایل به انجام کارهایی دارند که از تنبه شدن جلوگیری می‌کند.

3. ۳. کودکان پیش از سن رفتن به مکتب ۳ تا ۵ سال

این سن زمانی است که کودکان شما ارزش‌های درونی خانوادگی را تشخیص می‌دهند.

• قوانین‌ و هنجارها برای نظم خانواده در خانواده مهم است و این اصول برای کودکان شما هم اهمیت دارد.
• کودکان شما انتظار دارند که پدر، مادر و اعضای کلان خانواده مسوولیت‌پذیر باشند.
• آنها نقش یک «کودک» و یک «بزرگ‌سال» را در خانواده درک می‌کنند و توقع دارند به دوره‌ی کمال و بلوغ برسند.
• کودکان قادر به درک پیامد یک کار می‌شوند و درک می‌کنند «اگر این کار را انجام بدهند، چه اتفاق می‌افتد.»
• راهنمایی‌های خوب و مناسب والدین، کودک را به رفتارهای خوب وابسته می‌سازد. اما، کودکان غیروابسته کارهایی را که خودشان دوست دارند انجام خواهند.

4. ۴. کودکان ۷ الی ۱۰ سال

بعد از هفت سالگی، کودکان شروع به پرسش‌ در باره‌ی آدم‌هایی معتبر معلوم و نامعلوم می‌کنند؛ مثل خانواده، معلم.

• کودک شما در این مرحله احساس این را که چه را باید انجام بدهد و چه را انجام ندهد، در خود تقویت می‌کند. آنها هم می‌خواهند در تدوین برخی از اصول نقش داشته باشند.
• کودکان در این سن حس عدالت‌خواهی را در خودشان تقویت کرده و برخی از قوانین مهم را می‌فهمند.
• آنهان پی می‌برند که کودکان هم دارای حق و حقوقی هستند.

5. ۵. نواجوانان

با نزدیک شدن به بزرگ‌سالی، کودکان به تقویت و توسعه ارزش‌های اخلاقی که از سوی پدر و مادر برای‌شان توصیه شده است، شروع می‌کنند.

سن ۱۱ تا ۱۶ سال

• کودک نوجوان شما، افق اخلاقی خود را گسترش می‌دهد و قوانین را به عنوان مجموعه‌ی از ارزش‌ها و اصول اجتماعی، به نفع همه می‌دانند.
• آنها به اصول و قوانین ارزش می‌دهند، اما در باره‌ی‌شان بحث می‌کنند.
• آنها به مسایلی که به نفع جامعه باشند علاقمند می‌شوند.
• نوجوان شما در باره‌ی تصمیم‌های اتخاذ شده‌ی خود و تاثیرات آن بر آدم‌های اطراف‌اش تحلیل می‌‌کند.
• نوجوان شما ممکن است ارزش‌ها و اخلاق خود را در نتیجه افکار و رفتار دیگر هم‌سن و سال خود تغییر بدهد یا هم رفتار اولی خود را حفظ خواهند کرد.
• حرکت چرخه‌ی «این کار را انجام می‌دهم، چون درست است» یا این که «این کار را انجام می‌دهم چون خانواده‌ام انجام می‌داد» و در نهایت «این کار را نجام می‌دهم چون درست است»، ادامه می‌یابد.

توسعه اخلاقی کودکان به اندازه‌ی آموزش ارزش‌ها ساده نیست. از همین‌روست که روان‌شناسان نظریه‌های متفاوتی در این باره مطرح کرده‌اند.

نظریه رشد اخلاقی پیتاگیز

با توجه به بیانات جین پیتاگیز، روانشناسی که کار اصلی آن در شناخت رشد کودک است، کودکان از طریق دو مرحله عمده به قضاوت اخلاقی می‌روند.

او اولین مرحله را تا هفت سالگی نامیده است که در آن محدودیت اخلاقی وجود دارد. بعد از هفت سال، مرحله استقلال به تدریج تنظیم می‌شود.

پیتاگیز متوجه شده است که رشد اخلاقی کودک بستگی به مهارت‌های شناختی وی دارد و از این‌رو، پروسه را به مراحل زیر تقسیم می‌کند:

مرحله حسی و حرکتی: از تولد تا ۲ سال

• کودک جهان را باتوجه به پیشرفت محرک خود درک می‌کند.
• او تجربیات را از طریق تعامل فیزیکی مانند دیدن، مکیدن و درک کردن هماهنگ می‌کند.
• کودک «بقا، شی» را انکشاف می‌دهد با آنکه می‌داند که یک شی وجود دارد حتی زمانی آن را دیده، لمس یا شنیده نمی‌تواند.

مرحله پیش‌عملیاتی: ۲ تا ۷ سال

• كودك نمی‌تواند توانايی كدگذاری را داشته باشد، به اين معنی كه همه اقدامات او براساس درك اين‌ است که برای او بايد فراهم شود.
• منطقی برای عملیات ذهنی ناکافی است

تفکر کودک، خودخواهانه است، یعنی او نمیتواند دیدگاه دیگران را درک کند. در دو مرحله فوق، کودک هنوز قادرنیست به تشخیص بین آنچه که متعلق به خودش است و آنچه متعلق به دیگران. از این رو، وی همه چیز را برای خودش خواسته و ایراد گیری میکند.

مرحله عملیاتی بتن: ۷ تا ۱۱ سال

• توانایی استدلال مطلق را ندارید
• در طی این مرحله، نمایه ذهنی کودک فوق العاده افزایش می یابد
• فراگیری سریع زبان به دلیل توسعه نمادین شناختی
• از بین بردن خودخواهی

مرحله عملیات رسمی: ۱۱تا ۱۲ سال

• کودک شروع به بیان انتزاعی می کند
• نمایندگی فزیکی و نمایندگی ذهنی

در مراحل عملیاتی، کودک توانای دیدن از چشم شخص سوم را دارد. او اهمیت همکاری، عمل متقابل و برابری را درک می‌کند. این زمانی است که او از وابستگی به خود مختاری می‌رسد.

نظریه رشد اخلاقی کلبرگ

لارنس کلبرگ، استاد روانشناسی دانشگاه هاروارد، تئوری توسعه اخلاقی را به مراحل زیر معرفی کرده است:

• مرحله ۱: جهت گیری اطاعت مجازات: کودکان جوان به طور عادلانه رفتار می کنند؛ زیرا از تهدید و مجازات پیروی می کنند.
• مرحله ۲: خودگویی / فردگرا: عمل درست این است که نیازهای خود و بعضی اوقات دیگران را برآورده می‌کند. این مرحله درباره وفاداری یا عدالت نیست.
• مرحله ۳: پسر خوب / دختر زیبا: عمل درست این است که به دیگران تاثیر بگذاریم یا خوشحال شان کنیم،

فرد نگرانی تاثیر اش را بر دیگران دارد و طرفداری شانرا بواسطه رفتار خوب خودش می جوید.

• مرحله ۴: جهت‌گیری قانون و نظم: رفتار درست به معنی انجام وظیفه، اطاعت از هنجارهای اجتماعی به خاطر خود و احترام به اقتدار است.
• مرحله ۵: جهت‌گیری اجتماعی قرارداد: کودک اصول جهانی، حقوق فردی و اساسی و هنجارهای اجتماعی را به رسمیت می شناسد. به غیر از چیزی که به طور درست توافق شده است، اقدام درست در مورد ارزشها و نظریات شخصی نیز میباشد.
• مرحله ۶: جهت گیری اصل اخلاق جهانی: اقدام راست با وجدان فردی مطابق با اصول اخلاقی خود انتخاب شده است.

کلبرگ مراحل ۱ و ۲ را به عنوان اخلاق پیش شرطی، مراحل ۳ و ۴ به عنوان اخلاق متعارف و دو مرحله گذشته به عنوان اخلاق پس از مدرن نام‌گذاری کرد.

نظریه رشد اخلاقی کارول گیلگان

گیلگان یکی از شاگردان کلبرگ متوجه شده است که مطالعه کلبرگ تنها بر روی پسران و مردان است. او گفته بود که زنان و مردان در گرایش‌های اخلاقی و روحی خود متفاوت هستند. در حالی که مردان از لحاظ قواعد و عدالت فکر می‌کنند، زنان در مورد مراقبت و روابط توجه می‌کنند.

بنابراین، او چنین نظریاتی دارد:

• در مرحله پیشین، هدف کودک بقای فردی است
• سپس احساس مسوولیت نسبت به دیگران را به دست می‌آورد
• خودخواهی برای فرد درمرحله موسوم خوب است
• سپس او متوجه می‌شود که او نیز یک فرد است و از این رو گذر از خوب بودن به حقیقت است
• او می‌داند که در روزنامه نگرانی خود و دیگران را آسیب نرسانیده است.

تئوری رشد اخلاقی اسکینر

تئوری اسکینر مبتنی‌بر رفتارگرایی است:

• جهان بیرونی در شکل دادن به درک احساسات درونی اخلاق کودک نقش مهمی دارد.
• اجتماعی بودن یک ویژگی کلیدی رشد اخلاقی در کودکان است.

چندین نظریه در مورد رشد اخلاقی وجود دارد. والدین و محيطی که در آن کودکان رشد می کنند بر اخلاق آنها اثر گذار بوده محرک میباشد.

نقش والدین در توسعه اخلاقی کودکان

کودکان اخلاق را از نزدیک‌ترین افراد اطراف خود فرا می‌گیرند. بنابراین، این چیزی است که شما می‌توانید انجام دهید:

• فرزند خود را برای انجام نورم‌های قابل قبول تحریک کنید.
• تشخیص و تصدیق احساسات در مراحل اولیه کمک خواهد کرد تا کودک بداند که با او همدردی می‌کنید.
• هر زمان که مثبت رفتار می‌کنند و رفتار صحیح اخلاقی را نشان می‌دهند، فرزند خود را ستایش کنید. این به او کمک خواهد کرد که از آنچه که از او انتظار می‌رود مطلع شود.
• کودکان شما از نزدیک به دنبال شما هستند. بنابراین به عنوان یک الگو آنچه را که او نیاز دارد و شما برایش نصیحت می‌کنید تمرین کنید.

برعلاوه الگوی نقش و تشویق‌کننده بودن، شما نیاز دارید اخلاق اساسی را برای‌شان آموزش دهید.

چگونه ارزشهای اخلاقی را به کودکان آموزش دهیم

ساده و عملی نیست انتظار داشته باشیم که کودکان بتوانند ارزش‌های اخلاقی را که به آنها تعلیم می‌دهیم درک کنند.

در این‌جا چند نکته برای انجام این کار وجود دارد:

• اصول اخلاقی را که شما فکر می‌کنید بسیار مهم است توضیح دهید.
• برای کودکان آموزش دهید چگونه رفتار بد بردیگران وهم‌چنان بر خودش نیز تاثیر بد می‌گذارد. به عنوان مثال: «اگر دروغ می‌گویی، یک روز هیچ کس تو را باور نخواهد کرد.»
• با کودک خود در مورد شرایط فرضی که در آن آنها باید افکار خود را ارزیابی و انتخاب کنند صحبت کنید. بگوییم: «دوست شما در حال بدرفتاری است، چه کاری انجام می‌دهید؟»
• آموزش دهید اخلاق خوب پیامدهای خوبی دارد.
• اطمینان حاصل کنید که شما به عنوان یک پدر و مادر، تعهدات و وعده‌های خود را حفظ و مهربانی را به فرزند خود نشان می‌دهید.
• خودتان نمونه باشید یا احتمال دارد فرزندتان گیج شود.
• فرزندتان را به فعالیت‌های اخلاقی خود برسانید.

فعالیت‌های رشد اخلاقی

ممکن است فرزندتان را از طریق فعالیت‌های فردی، گروهی و آموزشی تشویق کنید تا بتوانید بهترین تغییر ایجاد کنید. بازی‌ها می‌توانند همکاری و برابری را برای کودکان آموزش دهند.

• بازی‌های گروهی مانند قایم چشم پتکان موشک بازی، مسابقه دوش، وغیره، باعث تشویق کودکان به اهمیت قوانین و بازی‌های عادلانه می‌شوند.
• از طریق بازی‌های گروهی، کودکان می‌توانند یاد بگیرند که قوانین اخلاقی هستند و نباید آنها را برای اجتناب از مجازات دنبال کنند، بلکه بخاطر درست بودن آنها.
• بازی تیک تاک پا یکی دیگر از بازی‌های عالی برای کودکان، به ویژه برای نوزادان و کودکان نوپا است. در این بازی شرکت کنید تا نشان دهید که شما یک شخصیت معتبر نیستید.
• این بازی به کودکان کمک می‌کند تا یاد بگیرند که برخی تصمیم‌ها و اقدامات در دستان‌شان است و نه همه چیزهایی که آنها انجام می‌دهند، توسط شخصی برای‌شان تحمیل شده است.

رشد اخلاقی یک کودک همانند توسعه فزیکی و شناختی آنها مهم است. به عنوان یک پدر و مادر، مجبور نیستید منتظر بمانید تا فرزندتان رشد کند تا آنها را در مورد اخلاق تدریس کند. آن را زود آغاز کنید و یک الگوی نقش باشد تا بتوانید زیر ارزش‌ها را بهتر کنید و آنها را بخشی جدایی ناپذیر از زندگی خود بدانید.