کودک‌خبر صدای بلند کودکان
بیش‌فعالی که به اختصار ADHD خوانده می‌شود نوعی اختلال شایع است که حدود هشت تا ۱۰ درصد کودکان را مبتلا می‌کند. این بیماری در پسران شایع‌تر از دختران است که هنوز دلیل اصلی آن مشخص نشده است. ویژگی‌های اولیه بیش‌فعالی از سال‌های اولیه رشد یعنی قبل از ورود به مکتب شروع می‌شود.
متخصصان حوزه روان‌شناسی کودک می‌گویند بیش فعالی اختلالی است که می‌تواند توسط اطرافیان کودک مهار شود. کودکانی که به دلیل بیش فعالی و شطینت زیاد والدین خود را کلافه و خسته می‌کنند و باعث می‌شوند پدر و مادرشان نارحت شوند با کنترول و رفتار صحیح اطرفیان قابل کنترول و تربیت می‌باشند.
امروز خیلی از مادران از کودکان خود شاکی هستند و گمان می‌کنند که کودک آنها بیش فعال است. اول از همه باید با علایم کودک بیش‌فعال آشنا شد. بیش‌فعالی دارای ویژگی‌های بارزی است که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی می‌شود.
سه نوع اختلال در کودکان بیش‌فعال وجود دارد که در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد. در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می‌شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد، این اختلال در کودکان سن کودکستان و در پسرها سه تا پنج برابر شایع‌تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می‌شود.
گونه‌ی سوم آن معمولاً اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می‌شود. کودکان مبتلا به بیش‌فعالی در دوره شیرخواری اکثراً پرتحرک هستند و دست‌ها و پاهای خود را زیاد حرکت می‌دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می‌کنند.
علایم بيش‌فعالی
كودك اکثراً با دست‌هايش بازی می‌كند و در جايش می‌لولد. كودك معمولاً صنف درس را ترك می‌كند و غالباً می‌دود يا می‌پرد. اغلب بازی يا فعاليت‌های کودکان بیش‌فعال پر سر و صداست. به نظر می‌رسد كودك هميشه در حال حركت است، زياد صحبت می‌كند، از توجه به جزیيات ناتوان است. اغلب قادر به پيگيری دستورات يا اتمام كارها نيست. قطع پی‌درپی گفت‌وگو و مکالمه بزرگ‌ترها، پاسخ دادن به سوال پیش از آنکه جمله‌ی سوال‌کننده به پایان برسد. بی‌صبری و بی‌تحملی شدید طوری که هر آنچه طلب کرد، باید در همان لحظه آن را دریافت کند. مدام در حال حرکت و جنب‌و‌جوش بودن، بی‌صبری و نداشتن تحمل برای ایستادن در صف و رعایت نوبت، عصبی و حساس بودن و مرتب پایین و بالا پریدن، تیله دادن بقیه‌ی کودکان، برهم زدن بازی بقیه، انجام وظایف خانه‌گی مکتب بدون توجه و دقت، قاپیدن وسایل و اسباب‌بازی‌های کودکان دیگر، نداشتن مهارت‌های لازم در برقراری ارتباط‌های اجتماعی با دیگران، گم کردن وسایل شخصی، از این شاخه به آن شاخه پریدن از علایم کودکان بیش‌فعال است. برای كودكی با اختلال بيش‌فعال یا كم توجه، انجام برخی رفتارها ممكن است سخت‌تر باشد.
سوالاتی که باید از خود پرسید
آيا زمانی كه از كودك تان می‌خواهيد كاری انجام دهد مشكلی در شنيدن دارد؟ آيا او نسبت به ديگر كودكان سريع‌تر هيجان زده می‌شود؟ آيا خانه‌ی شما در زمان غذا خوردن، به خواب رفتن، شستن دندان‌ها و ديگر كارها به ميدان جنگ بدل می‌شود؟ آيا معلم شما نسبت به رفتار كودك شما در مکتب نگران است. آیا زود تمركزش را از دست می‌دهد و فراموش كار است؟
تشخیص بیش فعالی
تشخیص بیش‌فعالی با یک آزمون خاص امکان‌پذیر نیست. مجموعه‌ای از علایم باید حداقل در مدت شش ماه مورد بررسی قرار بگیرد. کودک این موارد را معمولاً قبل از هفت سالگی نشان می‌دهد. هم‌چنین کودکی که دارای این نشانه‌هاست با رفتارهایش اطرافیان خود را در محیط‌های مختلفی مانند مکتب یا خانه دچار مشکل می‌کند و حتی با گروه دوستان و همسالان خود نیز به راحتی کنار نمی‌آید. در مقابل این دسته از پدر و مادرها، والدینی هستند که نمی‌خواهند مشکل کودک خود را بپذیرند و معمولاً با بهانه آوردن از هشدارهای معلمان و سایر اطرافیان طفره می‌روند. این در حالی است که اگر این کودکان در زمان مناسب درمان نشوند، نمی‌توانند در امور آموزشی و فعالیت‌های اجتماعی خود موفق عمل کنند و ممکن است برای خود و اطرافیان‌شان مشکل آفرین باشند.
تفاوت دختران با پسران بیش‌فعال
پسران سه برابر دختران در معرض اين اختلال هستند و به طور معمول دختران ۵ سال بعد از پسران تشخيص داده می‌شوند. دختران بی‌نظم و آرام كم‌تر به چشم می‌آيند حتی اگر اختلال شان به اندازه‌ی پسران باشد. بی‌توجهی و ناديده گرفتن موضوعات پيرامون از علایم اختلال در دختران مبتلا به بيش‌فعالی است. در پسران به جای آن انجام و بروز حركات و رفتارهای متفاوت و غيرمنطقی بدون انگيزه قبلی و برنامه عاری از فكر انتظار می‌رود. در دوران کودکستان دخترانی با اختلال بيش‌فعالی، كودكانی كم دقت يا بی‌دقت هستند، هم‌چنين در آموختن مهارت‌های آموزشی و حل مسایل ضعيف بوده و به جزیيات و موضوعات محيط پيرامون خود توجه ندارند، كم‌تر توجه می‌كنند و با تمام كردن كارها مشكل دارند اما آنها معمولاً پرخاشگر نيستند. دختران قرار نيست بکس مکتب‌شان را در زمين بازی به‌جا بمانند يا کتابچه‌ی شان ناپاک باشد.
هيچ آزمايشی وجود ندارد كه با انجام آن بتوان گفت كودك دچار بيش فعالی است. اما اغلب داکتران با تاريخچه خانوادگی، جزیيات پرسش‌هايی كه انجام می‌دهند و بررسی رفتار كودكان و ميزان اهميت آن براساس سن و سال او سعی می‌كنند تشخيص صحيح را داشته باشند. با صحبت كردن با كودك، والدين و معلمان و اگر لازم باشد مادر بزرگ و پدر بزرگ و اقوام، داکتران می‌توانند تعيين كنند. علایم با توجه به سن كودك متناسب است يا مشكل جدی وجود دارد. آنها بايد عواملی مانند عصبانيت، اختلال يادگيری، افسردگی، طلاق يا بيماری يكی از اعضای خانواده را هم در نظر بگيرند.
دلایل بیش‌فعالی
علت به وجود آمدن بیش فعالی احتمالاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. احتمالاً این کودکان در بخش‌های مربوط به توجه و تمرکز در مغز دچار نقص جزیی هستند. از عواملی که می‌توانند در بروز این اختلال موثر باشند سیگرت کشیدن و یا مصرف الکل در دوران بارداری توسط مادر است. حتی استنشاق تحمیلی دود سیگرت توسط مادر باردار، باعث اختلال در رفتار کودک می‌شود. استرس مادر هم با این موضوع ارتباط دارد. تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده بیانگر این است که این اختلال معمولاً در خویشاوندان نزدیکان افراد هم وجود دارد.
مسمومیت ناشی از سرب حاصل از دود موتر و آلودگی هوا، غذاهایی دارای مواد افزودنی مثل شیرین کننده‌های مصنوعی و یا رنگ دهنده‌های خوراکی، مواد جلوگیری کننده از فاسد شدن غذا که در بعضی از غذاهای آماده وجود دارد، نیز در ایجاد بیش‌فعالی سهیم هستند.
در صورت بی‌توجهی به کودکان بیش‌فعال و معالجه نشدن آنها احتمال این‌که این افراد در آینده به افسردگی مبتلا شوند و یا در نوجوانی رفتارهای ضد اجتماعی و گاه بزهکارانه داشته باشند زیاد است. بنابراین به والدین توصیه می‌شود که حتماً در دوران کودکی برای معالجه فرزند خود اقدام کنند. این بیماری در دوران مکتب بیشتر مشکل آفرین می‌شود زیرا کودک تمرکز کافی برای گوش دادن به درس ندارد و مدام برای بیرون رفتن از صنف اجازه می‌خواهد. این بچه‌ها نمی توانند آرام روی چوکی بنشینند، معمولاً پرحرف هستند و مدام سر صنف با دوستان خود حرف می‌زنند و این موضوع باعث می‌شود از لحاظ تحصیلی با مشکل مواجه باشند. والدین باید به رفتار کودکان خود دقت داشته باشند و تنها در صورتی که مجموعه‌ای از این نشانه‌ها را در مدت طولانی مشاهده کردند با یک متخصص مشورت کنند. در غیر این‌صورت نمی‌توان به هر کودک پرتحرک برچسب بیش فعالی زد.
درمان سریع برای ADHD وجود ندارد اما علایم آن قابل شناسایی و کنترول هستند. بهتر است والدین برای کمک کردن به خود و کودک‌شان در مورد این اختلال اطلاعات بیشتری کسب کنند. هم‌چنین برنامه تربیتی ویژه‌ای را متناسب با نیازهای فرزند خود طرح ریزی کنند. درست است که کنار آمدن با کودکان بیش‌فعال کار ساده‌ای نیست اما والدین باید بدانند که این افراد ذاتاً بد نیستند.
در این مورد خانواده، معلم و مکتب باید با یکدیگر همکاری داشته باشند. والدین باید از تنبیه بدنی کودک خود جداً خودداری کنند و با او با محبت رفتار کنند. مطالعات نشان داده است رژیم‌های غذایی هم می‌تواند برای کمک به این افراد کارساز باشد.
کودکان بیش‌فعال باید از زیاده‌روی در مصرف شکر و غذاهای حاوی آن مانند کیک، شیرینی، شکلات، بیسکویت و نوشابه‌های شیرین که تحریک کننده هستند خودداری کنند.
